ÑÖÙC GIAÙO HOAØNG VINH DANH MOÄT NGÖÔØI VIEÄT NAM:
CON ÑÖÔØNG HIEÅN THAÙNH THÖÙ 118

Taêng Syõ

Caùch ñaây 12 naêm (1988), ñöùc giaùo hoaøng ñaõ phong hieån thaùnh cho 117 chaân phöôùc töû ñaïo taïi Vieät Nam. Trong soá ñoù coù 96 ngöôøi Vieät Nam. Naêm nay, ñöùc giaùo hoaøng laïi vinh danh moät ngöôøi Vieät Nam khaùc. Chuû nhaät 5.3.2000 saép tôùi, ñöùc giaùo hoaøng Gio-an Phao-loâ II seõ chuû leã phong chaân phöôùc cho vò töû ñaïo ñaàu tieân taïi Vieät Nam. Ñaây laø böôùc chuaån bò cho Vieät Nam ñöôïc vinh döï coù hieån thaùnh thöù 118.

Nhaân dòp vui möøng cho khoaûng 6 trieäu giaùo höõu Coâng giaùo noùi rieâng vaø haõnh dieän cho daân Vieät noùi chung, baøi naøy xin neâu vaøi neùt veà ngöôøi Vieät Nam saép ñöôïc vinh danh. Ñoàng thôøi, cuõng xin ghi laïi ñoâi neùt veà boái caûnh lòch söû vaø vai troø ñoäc ñaùo cuûa giaùo höõu Vieät Nam trong lòch söû.

Bieân ñòa phöông Nam nöôùc Vieät

Ngöôøi Vieät nam ñöôïc ñöùc giaùo hoaøng xöôùng danh vaøo haøng chaân phöôùc trong nghi leã raát long troïng vaøo saùng Chuû nhaät 5.3 saép tôùi laø An-reâ Phuù Yeân. Ngöôøi ta khoâng bieát danh taùnh thöïc söï cuûa vò taân chaân phöôùc. Chæ bieát ngaøi sinh naêm 1625 taïi moät thoân nhoû ven bieån, thuoäc tænh Phuù Yeân. Ngaøy nay, nôi naøy thuoäc veà giaùo xöù Maèng Laêng, tænh Phuù Yeân, giaùo phaän Quy Nhôn. Hieän taïi, coù ngoùt 2 ngaøn röôõi giaùo daân trong giaùo xöù naøy.

Phuù Yeân caùch ñaây hôn 300 naêm laø bieân ñòa giöõa cöông vöïc cuûa chuùa Nguyeãn vaø vöông quoác Champa (Chaøm). Ñöôïc bieát töø naêm 1558, chuùa Tieân Nguyeãn Hoaøng vaâng leänh vua Leâ traán nhaäm ñaát Quaûng Nam vaø coù yù xaây döïng moät cöông vöïc rieâng nhaèn choáng laïi chuaù Trònh ôû phöông Baéc.

Töø Quaûng Nam, caùc chuaù Nguyeãn tieáp tuïc con ñöôøng Nam tieán cho ñeán muõi Caø mau nhö hieän nay. Ngöôøi phöông Taây goïi cöông vöïc cuûa chuùa Nguyeãn laø Cocincina. Coøn bình daân Vieät Nam goïi laø Ñaøng Trong, ñoái vôùi cöông giôùi döôùi quyeàn chuaù Trònh laø Ñaøng Ngoaøi. Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi lieân tieáp xung ñoät nhau cho ñeán naêm 1777, thì Ñaøng Ngoaøi chieám Phuù Xuaân vaø thaâu toùm quyeàn löïc veà moät moái.

Phoá ña vaên hoaù Hoäi An

Trong luùc nöôùc Vieät bò chia ñoâi, boä truyeàn giaùo taïi Roma ñaåy maïnh coâng cuoäc truyeàn baù ñaïo Thieân Chuùa sang phöông Ñoâng. AÁn ñoä, Trung hoa, Nhaät baûn vaø Vieät Nam laø nhöõng vuøng thu huùt giaùo syõ truyeàn giaùo. Naêm 1641, giaùo syõ Ñaéc Loä -- teân Vieät Nam cuûa linh muïc Alexandre de Rhodes - ñeán Ñaøng Trong truyeàn baù ñaïo Thieân Chuùa. Cha Ñaéc Loä sinh taïi Avignon beân Phaùp naêm 1591 vaø gia nhaäp doøng Teân taïi Roma. Ñöôïc göûi ñi truyeàn giaùo taïi Vieãn Ñoâng, sau khi soáng 3 naêm taïi AÁn Ñoä vaø 9 thaùng taïi Malacca, cha tôùi Macao naêm 1623, baét ñaàu hoïc tieáng Nhaät ñeå chuaån bò truyeàn giaùo taïi Nhaät Baûn. Tuy nhieân, phuùt choùt cha Ñaéc Loä laïi ñöôïc phaùi ñeán Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi, töùc laø nöôùc Vieät Nam luùc ñoù.

Khu vöïc hoaït ñoäng cuûa giaùo syõ naøy naèm trong tænh Quaûng Nam luùc baáy giôø. Hieån nhieân, ñòa ñieåm truyeàn giaùo ñaàu tieân cuõng laø beán caûng, nôi giaùo syõ ñaët chaân leân Vieät Nam. Cöûa Haøn vaø Hoäi An laø böôùc ñaàu. Chuùa Saõi Nguyeãn Phuùc Nguyeân raát suøng ñaïo Phaät, nhöng khoâng ngaïi daønh rieâng moät phaàn ñaát cho Ngöôøi Boà Ñaøo Nha caát nhaø taïi Cöûa Haøn. Cho hoï giöõ phong tuïc vaø ñaïo giaùo rieâng. Taïi Hoäi An cuõng theá. Thöông nhaân Nhaät Baûn vaø Trung Hoa coù nhöõng phoá rieâng, ñöôïc giöõ taäp tuïc rieâng. Ngaøy nay, taïi Hoäi An, vaãn coøn nhöõng chöùng tích cuûa khu phoá Nhaät, phoá Taøu vaø thöông ñieám Boà Ñaøo Nha.

Leõ Thieân, Ñòa, Nhaân bò xaùo troän

Treân ñöôøng truyeàn ñaïo, giaùo syõ Ñaéc Loä ñeán moät thoân nhoû naèm ôû bieân ñòa giaùp giôùi vôùi vöông quoác Champa. Luùc ñoù teân laø Traán Bieân; tröôùc naêm 1975, thuoäc veà tænh Phuù Yeân. Taïi ñaây, coù moät baø meï ñaõ ñöa caû nhaø ñeán xin nhaäp ñaïo. Ñoù laø gia ñình cuûa An-reâ Phuù Yeân. An-reâ laø teân goïi luùc nhaäp ñaïo; coøn Phuù Yeân laø queâ quaùn. Luùc nhaäp ñaïo, An-reâ ñöôïc 15 tuoåi.

Ñi ñaïo ñöôïc moät naêm, trang thieáu nieân An-reâ gia nhaäp vaøo toå chöùc caùc thaày giaûng giaùo lyù do cha Ñaéc Loä thaønh laäp. Toå chöùc naøy tieáp tay cho caùc giaùo syõ ngoaïi quoác trong coâng cuoäc truyeàn ñaïo. Nhoùm thaày giaûng cuûa An-reâ hoaït ñoäng taïi Hoäi An, thuoäc tænh Quaûng Nam luùc baáy giôø.

Luùc aáy, ngöôøi Vieät chöa bieát nhieàu veà thöù ñaïo vöøa ñöôïc caùc giaùo syõ ngoaïi quoác mang vaøo. ÔÛ Ñaøng Trong, ngöôøi ta goïi ñaïo môùi laø 'ñaïo cuûa ngöôøi Boà'. Quan quaân chuaù Nguyeãn caàn giao dòch vôùi ngöôøi Taây phöông ñeå mua vuõ khí choáng laïi nhöõng cuoäc 'chinh phaït' töø Ñaøng Ngoaøi ñoå xuoáng, neân khoâng maáy quan taâm ñeán thöù ñaïo môùi naøy. Chuaù Nguyeãn luùc ñaàu quan nieäm ñaïo cuûa ngöôøi Boà Ñaøo Nha, thì daønh cho ngöôøi Boà. Coøn ngöôøi Vieät thì theo ñaïo Vieät. Laø nhöõng ngöôøi ñöôïc xöng laø Thieân vöông (Xem Leâ quùy Ñoân, Phuû bieân Taïp luïc, Haø noäi: Khoa hoïc Xaõ hoäi, 1977, taäp 1, trang 68), caùc chuùa Nguyeãn töï thaáy coù boån phaän voã veà con daân. Laø Thieân vöông, chuùa Nguyeãn coù boån phaän taïo ra moät sinh thaùi an toaøn cho daân trong nöôùc 'Nam Vieät'.

Sinh thaùi an toaøn ñoù ñöôïc nhaø xaõ hoäi hoïc ngöôøi Phaùp Paul Mus moâ taû nhö sau : 'Theá giôùi soáng cuûa ngöôøi daân Vieät ñan keát baèng ba yeáu toá: Trôøi, laøng nöôùc vaø thieân töû. Trôøi laø quyeàn naêng ban ôn. Laøng nöôùc coù chaët cheõ laø nhôø leã thôø cuùng toå tieân. Thieân töû laø vua, ngöôøi coù nhieäm vuï duy trì traät töï vuõ truï vaø traät töï xaõ hoäi'. (P. Mus, Sociologie d'une guerre, Paris: Le Seuil, 1952). Khi ñaïo Thieân chuùa truyeàn vaøo Vieät Nam, vua chuùa Vieät Nam thaáy caùi 'chaát lieäu noái keát laøng nöôùc laø leã thôø cuùng toå tieân' bò ñe doïa, neân tìm moïi caùch keàm giöõ laïi.

Daân Vieät theo ñaïo Vieät

Vaøo thôøi kyø ñaàu vaø ñaëc bieät ôû Ñaøng trong, chuùa Nguyeãn phaân ñònh raønh reõ cöông giôùi cuûa mình. Chuùa ñöôïc meänh trôøi voã veà daân Vieät, neân chæ an daân Vieät maø thoâi. Thaønh ra, quan quaân chæ can giaùn vaø luøng baét ngöôøi Vieät theo ñaïo Boà. Rieâng giaùo syõ Boà Ñaøo Nha thì chæ truïc xuaát maø thoâi.

Naêm 1625 Chuùa Saõi Nguyeãn Phuùc Nguyeân ra leänh nhö sau: 'Caùc giaùo syõ Boà ñang ôû Quaûng Nam, Qui Nhôn, hoaëc baát cöù nôi naøo khaùc phaûi taäp trung veà Hoäi An... Rieâng con daân Vieät, khoâng ai ñöôïc laáy leõ ñaõ theo ñaïo Boà Ñaøo Nha maø beâ treã leã laïc trong laøng'. Duø coù leänh nhö treân, giaùo syõ Boà vaãn ñi laïi thu naïp theâm nhieàu con chieân. Ñaïo Thieân chuùa luùc ñoù khaù thaønh coâng ôû Ñaøng Trong. Ngay ñeán, baø Minh Ñöùc Vöông Thaùi Phi trong cung chuùa Nguyeãn cuõng theo ñaïo môùi.

Khi chuùa Saõi maát, chuùa Thöôïng Nguyeãn Phuùc Lan (1635-1648) baét ñaàu nghó ñeán bieän phaùp maïnh ñeå an daân. Moät trong nhöõng bieän phaùp maïnh laø baét giam vaø xeùt xöû ngöôøi Vieät theo ñaïo Boà. Ngaøy 25.7.1644 quan quaân tình Quaûng Nam ñaõ baét thaày An-reâ Phuù Yeân. Khi bò thaåm vaán tröôùc quan Ngheø, taïi phuû ñöôøng Dinh Chieâm, thaày An-reâ Phuù Yeân ñaõ khoâng nao nuùng tröôùc lôøi raên ñe khoâng boû ñaïo Boà, seõ bò xöû töû. Chaøng thanh nieân 19 tuoåi aáy doõng daïc thöa vôùi quan : 'Öôùc chi toâi coù ñöôïc ngaøn maïng soáng ñeå hieán daâng taát caû cho Thieân Chuùa haàu ñeàn ñaùp ôn Ngöôøi'. Sôû dó, ngöôøi ta ghi nhôù ñöôïc lôøi noùi löøng danh cuûa vò taân chaân phöôùc töû ñaïo Vieät Nam laø vì, theo thuû tuïc xeùt xöû ngaøy tröôùc taïi Vieät Nam, taát caû cuoäc hoûi cung phaûi ñöôïc dieãn ra coâng khai taïi phuû ñöôøng.

Ngaøy 26.7.1644, quan Ngheø ban leänh haønh quyeát ngöôøi thanh nieân Vieät theo ñaïo Boà. Ñöùng beân caïnh töû toäi, coù cha Ñaéc Loä -- ngöôøi truyeàn ñaïo môùi vaø ñaõ thaâu nhaän An-reâ vaøo ñaïo. Lính ñaâm nhieàu nhaùt vaøo töû toäi. Sau ñoù, duøng göôm chaët ñaàu.

Chæ 5 ngaøy sau caùi cheát cuûa thaày giaûng An-reâ Phuù Yeân, giaùo syõ Ñaéc Loä ñaõ vieát töôøng trình veà thaân theá vaø giaây phuùt oanh lieät nhaát trong ñôøi ngöôøi giaùo höõu mang teân thaùnh An-reâ naøy. Cha Ñaéc Loä giao baûn töôøng trình cho vieân thuyeàn tröôûng chieác taøu Boà Ñaøo Nha saép rôøi Ñaøng Trong veà Macao. Treân taøu coøn coù thi haøi cuûa thaày An-reâ Phuù Yeân. Caùc cha doøng Teân ñaõ an taùng An-reâ taïi Macao, ngaøy 15 thaùng 8 naêm 1644.

Sau ñoù, khi trôû veà AÂu chaâu, giaùo syõ Ñaéc Loä coøn vieát daøi hôn veà thaày An-reâ Phuù Yeân trong moät taøi lieäu khaùc, ñöôïc xuaát baûn baèng chöõ La tinh, YÙ vaø Phaùp.

Vieät Nam coù quaù ñoâng thaùnh?

Nhaân tin theâm moät ngöôøi Vieät Nam ñöôïc xöôùng danh vaøo haøng chaân phöôùc, coù theå coù ngöôøi neâu caâu hoûi : Vieät Nam ñaõ coù 117 vò töû ñaïo ñaõ ñöôïc phong hieån thaùnh, vaäy caàn gì coù theâm ngöôøi thöù 118? Rieâng ngöôøi Vieät ñaõ coù 96 hieån thaùnh, vaäy caàn gì coù theâm moät chaân phöôùc nöõa? Ngay nöôùc UÙc roäng lôùn naøy maø chæ coù moät chaân phöôùc Mary McKillop maø thoâi. Thaät ra, toân phong moät ngöôøi vaøo haøng chaân phöôùc hay hieån thaùnh khoâng phaûi ñöa ngöôøi naøy vaøo 'thieân ñaøng' hay caát nhaác choã ngoài cuûa ngöôøi kia leân baäc cao hôn. Con ngöôøi ñang soáng khoâng coù quyeàn quyeát ñònh soá phaän cho ngöôøi ñaõ khuaát. Quyeàn naøy thuoäc veà tình thöông voâ bôø cuûa Thieân chuùa.

Tuy nhieân, giaùo hoäi Coâng giaùo coù thuû tuïc phong thaùnh cho ngöôøi ñaõ khuaát vôùi muïc ñích neân cao taám göông raïng ngôøi cho nhöõng ngöôøi coøn soáng. Thuû tuïc naøy traûi qua nhieàu giai ñoaïn. Trong ñoù coù hai nghi leã quan troïng laø: toân phong chaân phöôùc vaø hieån thaùnh.

Thaät vaäy, An-reâ Phuù Yeân khoâng phaûi laø ngöôøi thöù 118, nhöng chính laø ngöôøi ñaàu tieân trong haøng 117 vò hieån thaùnh taïi Vieät Nam. Khi phong thaùnh cho 117 ngöôøi laøm chöùng cho loøng tin taïi Vieät Nam, ñöùc giaùo hoaøng Gio-an Phao-loâ II noùi : 'Taát caû 117 vò ñaõ ñi treân con ñöôøng heïp vaø gaäp gheành'. Neáu goïi laø ñöôøng heïp vaø gaäp gheành thì thaày giaûng An-reâ Phuù yeân laø ngöôøi böôùc nhöõng böôùc ñaàu tieân ôû treân ñoù.

Taám göông cho ngöôøi ôû laïi

Tröôùc ngaøy 5.3.2000, ngöôøi anh caû trong haøng nhöõng hieån thaùnh ngöôøi Vieät thaùnh Vinh Sôn Lieâm. Thaùnh Vinh Sôn Lieâm laøm chöùng loøng tin vaøo naêm 1773. Thaùnh Lieâm laø moät khuoân maët lôùn vaø nhieàu tröôøng hoïc Coâng giaùo Vieät Nam choïn danh tính ngaøi laøm teân tröôøng. Thaùnh Lieâm töøng du hoïc nhieàu naêm ôû nöôùc ngoaøi, vaø laø moät linh muïc. Neáu naêm 1988, ngöôøi Vieät Coâng giaùo coù thaùnh Vinh Sôn Lieâm neâu göông cho lôùp ngöôøi boân ba caàu hoïc ôû haûi ngoaïi - thì naêm nay, nhöõng ngöôøi ôû laïi trong ñaát Vieät, höùng chòu ñuû ñieàu thieät thoøi, laïi ñöôïc taám göông do thaày giaûng An-reâ Phuù Yeân neâu cao.

An-reâ laø moät ngöôøi con cuûa ñaát nöôùc, sinh ra taïi vuøng bieân ñòa vaø lôùn leân trong caûnh nöôùc nhaø ñang chuyeån mình. An-reâ laø moät laø moät giaùo daân. Giaùo daân nhieät thaønh, ñoùng goùp ñôøi soáng vaøo toå chöùc truyeàn giaûng giaùo lyù cho baø con loái xoùm. Vì theá, taân chaân phöôùc An-reâ tieâu bieåu cho lôùp giaùo daân muoán soáng troïn veïn loøng tin cuûa mình.

Minh ñònh laïi lòch söû truyeàn giaùo taïi Vieät Nam

Vinh danh thaày giaûng An-reâ Phuù Yeân coøn laø moät minh ñònh laïi lòch söû du nhaäp ñaïo Thieân Chuùa vaøo Vieät Nam. Lòch söû naøy saét neùt vôùi nhöõng toå chöùc beà theá töø beân Taây nhö doøng Ña Minh, doøng Teân vaø hoäi Truyeàn giaùo Paris ñaõ ñaønh.

Tuy nhieân, lòch söû aáy khoâng theå dieãn tieán neáu khoâng coù goùp söùc to lôùn cuûa nhöõng tín höõu ngöôøi Vieät. Trong laàn phong thaùnh naêm 1998, chæ coù moät giaùo daân vaø cuõng laø moät phuï nöõ ñöôïc vinh danh. Ñoù laø thaùnh nöõ An-neâ Ñeâ. Laàn naøy, moät thanh nieân toøng giaùo vaø goùp phaàn truyeàn giaùo - chaân phöôùc An-reâ Phuù Yeân - chöùng toû giaùo daân Vieät ñaõ tích cöïc ñoùng goùp vaøo sinh hoaït cuûa giaùo hoäi ngay trong thôøi kyø ñaàu tieân. Goùp phaàn raát lôùn cuûa giaùo daân Vieät Nam laø cuøng nhau quy tuï trong nhieàu toå chöùc, maø chöõ nhaø ñaïo goïi laø 'hoäi ñoaøn'.

Moät trong nhöõng toå chöùc aáy laø ' hoäi caùc thaày giaûng'. Hoäi naøy do giaùo syõ Ñaéc Loä laäp vaøo naêm 1630 taïi Ñaøng Ngoaøi mang teân 'nhaø Ñöùc Chuaù Blôøi', sau ñoù laøm roäng xuoáng Ñaøng Trong. Hoäi quy tuï nhöõng thanh nieân Vieät Nam, soáng thaønh coäng ñoaøn vaø daønh thôøi giôø phuïc vuï baø con loái xoùm. Trong nhöõng naêm gaëp khoù khaên vaøo nöûa sau theá kyû 17 cho ñeán heát theá kyû 18, giaùo daân Vieät Nam ñaûm traùch raát nhieàu phaän vuï baùc aùi vaø ñieàu haønh. Chính giai ñoaïn naøy, xuaát hieän nhöõng vai troø quan troïng trong coäng ñoaøn giaùo daân nhö : truøm, chaùnh tröông, caâu, bieän...

Trong thôøi gian truyeàn giaùo ñaàu tieân, khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù giaùo syõ beân caïnh giaùo daân. Ñeå buø ñaùp vaøo khoaûng troáng naøy, caùc thaày giaûng, caùc oâng truøm, caâu, bieän mieät maøi phuïc vuï baø con loái xoùm. Chính nhöõng ngöôøi giaùo daân naøy gìn giöõ loøng tin qua giai ñoaïn khoù khaên. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc dieãn laïi ôû nhöõng giaùo phaän mieàn Baéc Vieät Nam hieän thôøi. Trong thôøi gian daøi ñeán haøng chuïc naêm, taïi Höng Hoaù vaø Laïng Sôn chæ coù moät hay hai linh muïc giaø yeáu laøm vieäc, theá maø tín höõu Coâng giaùo vaãn tieáp tuïc sinh hoaït toân giaùo ñeàu ñaën. ÔÛ nhöõng nôi ñoù, ñang coù nhöõng hieän thaân cuûa taân chaân phöôùc An-reâ Phuù Yeân vaäy.

Thaønh ra, ngaøy 5.3 saép tôùi, giaùo hoäi Coâng giaùo toaøn caàu vinh danh moät thanh nieân Vieät Nam cuõng laø vinh danh haøng haøng lôùp ngöôøi Vieät khaùc ñang aâm thaàm goùp moät baøn tay xaây döïng xoùm laøng. Hoï laø nhöõng con ngöôøi bình thöôøng, chuùng ta ñang gaëp hoï ôû ñaàu ngoõ, döôùi phoá vaø soáng laãn loän giöõa ñaùm ñoâng.

Taêng Syõ

back