Xöù Baùi hay Keû Baùi thuoäc traán Sôn Nam (Nam Ñònh), ñoùn nhaän Tin Möøng töø naêm 1638, vaø ñöôïc thaønh laäp giaùo xöù naêm 1645, thôøi cha Feâ-li-xeâ Moâ-rel-li, doøng Teân, laõnh ñaïo xöù truyeàn giaùo (1640-49). Ñaàu theá kyû XX, moät phaàn ñaát töø traán Sôn Nam taùch ra, laäp thaønh tænh Thaùi Bình, thì Keû Baùi thuoäc tænh môùi, huyeän Quyønh Coâi, laøng Boà Trang, vaø giaùo xöù mang teân môùi laø Boà Ngoïc. Thaùnh ñöôøng xaây caát naêm 1915, ñöôïc truøng tu thaùng 2.1993.

Boà Ngoïc hay Keû Baùi laø queâ höông cuûa ba thaùnh giaùo daân töû ñaïo, doøng Ba Ña Minh : Toâ-ma Nguyeãn vaên Ñeä, AÂu-tinh Nguyeãn vaên Môùi, Teâ-phan Nguyeãn vaên Vinh, vaø 14 ñaáng haøng toân phuùc töû ñaïo, taát caû ñeàu laø giaùo daân. Ba anh cuøng queâ Keû Baùi, vì keá sinh nhai ñaõ theo di daân leân tænh Baéc Ninh laäp nghieäp taïi laøng Ñöùc Trai, giaùo xöù Keû Moát, cuøng ñöôïc phuùc töû ñaïo ngaøy 19.12.1839. Coi soùc giaùo xöù Keû Moát baáy giôø laø cha doøng Ña-Minh Pheâ-roâ Nguyeãn vaên Töï, cha bò baét ngaøy 29.6.1838. Khi cha Nguyeãn vaên Töï bò baét, thì ba anh giaùo daân Nguyeãn vaên Ñeä, Nguyeãn vaên Môùi, Nguyeãn vaên Vinh cuøng bò daãn leân thò xaõ Baéc Ninh, toáng nguïc. Anh Ñeä laø boån ñaïo doøng; anh Môùi ñöôïc cha Töï röûa toäi caùch ñaáy hai naêm; anh Vinh laø döï toøng, ñöôïc cha röûa toäi trong nguïc vaø khaán doøng Ba Ña-Minh, cuõng nhö hai anh treân.

Anh Toâ-ma Nguyeãn vaên Ñeä sinh naêm 1811, soáng ngheà thôï may, raát nhieät tình vôùi giaùo xö ù: côø quaït, chaäu kieång, ñoà trang trí trong nhaø thôø ñeàu do baøn tay kheùo leùo cuûa anh. Anh laäp gia ñình vaø sinh haï ñöôïc ba con. Khi anh bò baét, vôï ñi theo khoùc loùc. Anh noùi : "Ñöøng khoùc, mình ôi ! Mình haõy veà daïy doã con caùi neân ngöôøi, daïy chuùng thôø phöôïng Chuùa. Toâi ñaõ daâng mình vaø caùc con cho Chuùa. Nhôù caàu xin Chuùa cho toâi theâm söùc maïnh ñeå kieân trì tôùi cuøng". Anh luùc aáy 27 tuoåi, keùm anh Môùi 5 tuoåi, hôn anh Vinh 2 tuoåi. Anh ñöôïc coi laø ñaøn anh trong ba ngöôøi. Anh thaùo vaùt, lanh leï vaø coù hoïc nhieàu hôn. Trong nhöõng laàn ra toøa quan, anh thay theá hai anh kia ñeå ñoái ñaùp.

Ngaøy 2.9.1838, vua Minh Maïng tuyeân aùn nhö sau : "Ñaïo tröôûng Nguyeãn vaên Töï phaûi traûm quyeát töùc khaéc, coøn ba teân Nguyeãn vaên Ñeä, Nguyeãn vaên Môùi vaø Nguyeãn vaên Vinh phaûi giam giöõ caån thaän, ñeå roài cuøng thoï aùn noùi treân". Sau ngaøy cha Pheâ-roâ Nguyeãn vaên Töï ñöôïc phuùc töû ñaïo (5 thaùng 9), ba chöùng nhaân coøn laïi trong nguïc raát buoàn raàu, chæ mong ngaøy ñöôïc theo cha Pheâ-roâ. Vaøo ñeâm thöù ba, trong luùc ba anh em ñang caàu nguyeän, thì thaáy cha Pheâ-roâ hieän ñeán an uûi : "Caùc con ñöøng buoàn, vì chaéc chaén caùc con seõ ñöôïc cheát vì ñaïo, song caùc con coøn phaûi qua moät thôøi gian thöû thaùch nöõa, ñeå xöùng ñaùng ñöôïc phuùc troïng naøy". Duø mô hay thieät, ba anh em töø ñaáy heát buoàn, ñöôïc theâm can ñaûm vaø saün saøng chòu moïi gian khoå trong nhöõng ngaøy chôø ñôïi.

Döôùi söï höôùng daãn cuûa anh Nguyeãn vaên Ñeä, caû ba hoäi vieân doøng Ba chia nhau tieáp xuùc vôùi caùc baïn tuø, giôùi thieäu vôùi hoï veà Thieân Chuùa, caét nghóa giaùo lyù…Nguïc tuø giôø ñaây trôû thaønh nhaø caàu nguyeän, haøng ngaøy vang leân nhöõng lôøi chuùc tuïng Thieân Chuùa, caàu nguyeän cho Giaùo hoäi vaø cho moïi ngöôøi, moïi giôùi ñöôïc ñaày traøn ôn laønh cuûa Chuùa. Heát laàn chuoãi Maân Coâi, ñeán kinh caàu Ñöùc Baø, kinh caàu "Chuùa chòu naïn", kinh caàu caùc thaùnh, to tieáng vaø raát soát saéng. Anh Ñeä xöôùng : "Chuùa Gieâ-su chòu ñoøn ñaùnh naùt heát caû vaø mình", hai anh thöa : "Thöông xoùt chuùng con" – "Chuùa Gieâ-su Phi-la-toâ phoù mình cho quaân döõ ñem ñi gieát" – "Chuùa Gieâ-su xin Ñöùc Chuùa Cha tha toäi cho keû laøm khoán mình"…"Keûo phaïm toäi nghe ma quyû caùm doã", Ñaùp : "Caàu Chuùa Gieâsu chöõa chuùng con" – "Keûo choái ñaïo Ñöùc Chuùa Gieâ-su" – "Keûo sa hoûa nguïc chaúng ñöôïc coâng Ñöùc Chuùa Gieâ-su chuoäc cho". "Caàu Chuùa Gieâ-su chöõa chuùng con".

Ngaøy 19.8.1839, ba chöùng nhaân ñöôïc keâu ra toøa, aûnh thaùnh ñaët döôùi ñaát moät beân, beân kia laø duïng cuï tra taán. Quan hoûi : "Caùc anh ñaõ phaûi giam caàm laâu ngaøy, chòu khoå nhieàu roài, baây giôø boû ñaïo ñi, thì seõ ñöôïc trôû veà vôùi vôï con". Anh Toâ-ma Ñeä thay cho hai anh kia traû lôøi : "Baåm quan, chuùng toâi ñaõ quyeát moät loøng trung thaønh vôùi Chuùa chuùng toâi thôø. Neáu quan baûo chaët ñaàu chuùng toâi, hay chuùng toâi phaûi cheát caùch naøo khaùc, chuùng toâi ñaõ saün saøng". Quan nghe vaäy giaän laém, quaùt lính loâi qua thaäp giaù. Nhöng caû ba naèm raïp xuoáng ñaát, ñoïc kinh aên naên toäi : "Laïy Chuùa toâi, Chuùa laø Ñaáng troïn toát troïn laønh voâ cuøng, Chuùa ñaõ döïng neân toâi…thì toâi lo buoàn ñau ñôùn, cuøng cheâ gheùt moïi toäi toâi treân heát moïi söï…" Quan thaát voïng, truyeàn lính daãn ba anh trôû veà nguïc.

Ngaøy 24.11.1839, ba ngöôøi toâi trung cuûa Chuùa Ki-toâ laïi phaûi ra toøa moät

laàn nöõa. Quang caûnh nhö laàn tröôùc, nhöng caùc toâi tôù Chuùa vaãn moät möïc cöông quyeát khoâng choái ñaïo. Laàn naøy, quan tuyeân boá nhaø vua ñaõ keát aùn xöû töû caû ba, song toøa coù theå thay ñoåi ñöôïc neáu caùc "toäi nhaân" baèng loøng xuaát giaùo. Anh Toâ-ma Ñeä thay cho hai anh kia traû lôøi : "Baåm quan, chuùng toâi chæ toân thôø moät Thieân Chuùa laø Chuùa teå vuõ truï vaø laø cuøng ñích muoân loaøi, laø Chuùa treân heát caùc chuùa, laø vua caùc vua, laø Ñaáng maø chuùng toâi mong öôùc ñöôïc ñoå maùu ra ñeå toû loøng thaønh vaø yeâu meán". Lôøi noùi cuûa anh laøm quan ñuøng ñuøng noåi giaän, quaùt thaùo : "Chuùng bay laø thöù ngöôøi gì maø aên noùi kyø quaëc vaäy ? Boá meï naøo ñaõ sinh ra chuùng bay ?". Anh Toâ-ma Ñeä bình tónh ñaùp : "Chuùng toâi vaø cha meï chuùng toâi ñeàu bôûi Thieân Chuùa, maø laøm ngöôøi". Quan töùc giaän voâ cuøng, song cuõng phaûi chaøo thua.

Ngaøy 18.12.1839, caùc quan nhaän ñöôïc baûn aùn töø Kinh ra, ñoøi thaét coå ba ngöôøi "ngoan coá" khoâng chòu böôùc qua thaäp töï. Ngaøy hoâm sau, töùc 19.12.1839, ba chieán só ñöùc tin ñöôïc daãn tôùi phaùp tröôøng. Anh Toâ-ma Ñeä ñi ñaàu, caû ba anh toû ra raát hoan hæ vaø can ñaûm. Thaáy ñaùm ñoâng hieáu kyø ñi theo, anh Ñeä ngöûa maët nhìn trôøi, noùi vôùi hoï raèng : "Anh em chuùng toâi tieán veà thieân ñaøng ñaây". Treân ñöôøng ñi, caùc anh ñoïc to tieáng nhöõng kinh ñaõ quen ñoïc trong nguïc. Khi ñoïc kinh caàu "Chuùa chòu naïn", ñeán caâu "Chuùa Gieâ-su Phi-la-toâ phoù mình cho quaân döõ ñem ñi gieát" – "Thöông xoùt chuùng con", thì ba anh ñoïc ñi ñoïc laïi nhieàu laàn.

Khi tôùi nôi ñaõ xöû cha Pheâ-roâ Nguyeãn vaên Töï caùch ñaáy moät naêm ba thaùng, moãi chöùng nhaân chòu troùi vaøo moät coïc, giaây thöøng troøng saün vaøo coå. Chieâng troáng ngaân vang, lyù hình moãi beân naém chaët ñaàu giaây sieát chaët cho tôùi khi ba vò tuaãn giaùo taét thôû : maùu öùa ra ñaøng mieäng. Lyù hình laáy löûa ñoát thöû gan baøn chaân ñeå xaùc nhaän töû toäi ñaõ cheát thaät. Giaùo daân laäp möu laáy ñöôïc thi haøi caùc anh huøng töû ñaïo, ñem choân taùng trong moät nghóa trang. Ba naêm sau, haøi coát anh AÂu-tinh Môùi ñöôïc veà an taùng ôû Phöôïng Vó, anh Teâ-phan Vinh ôû Höông La, anh Toâ-ma Ñeä ôû Phong Coác. Taát caû ba nôi thuoäc tænh Baéc Ninh.

Ba anh huøng töû ñaïo Keû Baùi ñaõ ñöôïc Ñöùc Leâ-oâ XIII suy toân chaân phöôùc ngaøy 27.5.1900, vaø Ñöùc Gio-an Phao-loâ II tuyeân Hieån thaùnh ngaøy 19.6.1988.